Altı Gün Savaşı (5-10 Haziran 1967): Orta Doğu’nun Jeopolitik Dönüm Noktası

 

Giriş

1967 Arap-İsrail Savaşı, modern Orta Doğu tarihinin en kritik kırılma anlarından biridir. Sadece 132 saat süren çatışmalar, bölgenin siyasi haritasını kalıcı biçimde değiştirmiş, Filistin sorununu küresel gündemin merkezine taşımış ve günümüze uzanan güvenlik paradigmalarını şekillendirmiştir. Bu analiz, savaşın kökenleri, askeri dinamikler ve sonuçlarını akademik perspektifle incelemektedir.

I. Savaşın Arka Planı: Çok Katmanlı Kriz

A. Tarihsel Gerilimler

• 1956 Süveyş Krizi: Mısır'ın Süveyş Kanalı'nı millileştirmesi ve İsrail-İngiltere-Fransa ittifakının askeri müdahalesi, Nasır'ı Arap dünyasında sembol lider konumuna yükseltti.
• Filistin Mülteci Sorunu: 1948'deki Nakba sonrası 700.000 Filistinlinin yerinden edilmesi, komşu Arap ülkelerinde radikalleşmeyi besledi.

B. 1967 Öncesi Tetikleyici Faktörler

1. Su Kaynakları Çatışması:
• İsrail'in Ürdün Nehri'ni yönlendirme projesi (1964), Suriye'nin Golan tepelerinden topçu saldırılarına yol açtı.
2. Sovyet İstihbarat Manipülasyonu:
• SSCB'nin Mısır'a "İsrail'in Suriye sınırına asker yığdığı" yönündeki yanlış bilgisi, Nasır'ı askeri hazırlığa zorladı.
3. Tiran Boğazı'nın Kapatılması (22 Mayıs 1967):
• Mısır'ın Akabe Körfezi'ndeki deniz geçişini bloke etmesi, İsrail için casus belli (savaş nedeni) kabul edildi.

C. Askeri Hazırlıklar

Ülke	Asker Sayısı	Tank Sayısı	Savaş Uçağı
İsrail	264,000	800	300
Mısır	240,000	1,200	450
Suriye	50,000	400	120
Ürdün	55,000	300	30
(Kaynak: IDF Arşivleri, 1967)

II. Askeri Operasyonlar: Üç Cepheli Yıldırım Harekâtı

A. Hava Savaşı: Moked Operasyonu (Operasyon Focus)

• 5 Haziran 07:45: İsrail Hava Kuvvetleri, Mısır'ın 10 hava üssüne eş zamanlı saldırı düzenledi.
• Stratejik İnovasyon:
• Alçak irtifadan uçuş (radar tespitini bypass etmek).
• Mısır uçaklarının yakıt ikmal anında vurulması.
• Sonuç: 3 saat içinde Mısır Hava Kuvvetleri'nin %90'ı imha edildi.

B. Kara Harekatları

1. Sina Cephesi:
• Abu Ageila Muharebesi (5-6 Haziran): İsrail'in zırhlı birlikleri, Mısır'ın savunma hatlarını kuşatma taktiğiyle aştı.
• Mitla Geçidi Taarruzu: Hava üstünlüğüyle desteklenen mekanize birlikler, 4 günde Sina'yı kontrol etti.
2. Doğu Cephesi:
• Kudüs'ün Ele Geçirilmesi (7 Haziran): Paraşütçü birliklerinin Ampho Theatre ve Lion's Gate çatışmaları sonucu Doğu Kudüs düştü.
• Batı Şeria İşgali: Ürdün Ordusu'nun geri çekilmesiyle İsrail, Ürdün Nehri'ne kadar ilerledi.
3. Golan Cephesi (9-10 Haziran):
• Suriye'nin stratejik yükseltilerdeki tahkimatları, hava ve topçu bombardımanıyla kırıldı.

Kuneytra'nın Düşüşü: 10 Haziran 14:30'da İsrail birlikleri şehre girdi.

III. Savaşın Sonuçları: Yapısal Dönüşümler

A. Toprak Kazanımları ve Kayıplar

Bölge	Öncesi (km²)	Sonrası (km²)	Değişim
İsrail	20,770	89,000	+328%
Mısır (Sina)	61,000	0	-100%
Suriye (Golan)	1,800	0	-100%

B. İnsani ve Demografik Etkiler

• Filistinli Mülteciler: 300.000+ kişi Ürdün ve Lübnan'a kaçtı.
• Yahudi Nüfus Hareketleri: İşgal edilen bölgelere ilk yerleşimler 1968'de başladı.

C. Uluslararası Hukuk ve BM Kararı 242

• "Toprak Karşılığı Barış": İşgal edilen topraklardan çekilme şartıyla Arap devletlerinin İsrail'i tanıması.
• Tartışmalı Noktalar:
• "The topraklardan" (belirli artikel) vs. "topraklardan" çekilme tartışması.

Kudüs'ün statüsünün kararda yer almaması.

IV. Uzun Vadeli Jeopolitik Miras

A. Arap Dünyasında Sarsıntı

• Nasır'ın İstifası: Yenilginin ardından istifa eden Nasır, sokak gösterileriyle göreve döndü.
• Radikalleşme: FKÖ'nün 1968'de Filistin Ulusal Sözleşmesi'ni kabulü (Madde 9: "Silahlı mücadele tek çözümdür").

B. İsrail'de Paradigma Değişimi

• "Güvenlik Derinliği" Doktrini: Toprak genişlemesini meşrulaştıran askeri strateji.
• Dini Milliyetçiliğin Yükselişi: Batı Şeria'nın (Yahuda ve Samiriye) "vaat edilmiş toprak" olarak tanımlanması.

C. Günümüze Uzan Sorunlar

1. Yerleşimcilik:
• Batı Şeria'da 700.000+, Doğu Kudüs'te 230.000+ İsrailli yerleşimci (2023 verisi).
2. Golan Tepeleri:
• İsrail'in 1981'de tek taraflı ilhakı, BMSC 497 ile "geçersiz" ilan edildi.
3. Kudüs Statüsü:
• ABD'nin 2018'de büyükelçiliğini Kudüs'e taşıması, uluslararası konsensüsü sarstı.

V. Teorik Çerçeve: Neden Bu Kadar Kısa Sürdü?

A. Askeri Teoriler

• Lanchester Yasası: İsrail'in hava üstünlüğü, Arap kuvvetlerinin sayısal avantajını etkisizleştirdi.
• OODA Döngüsü (Boyd Teorisi): İsrail'in karar alma hızı, Arap ordularının uyum sağlamasını engelledi.

B. Politik Psikoloji

• 
  Grupsal Düşünce (Groupthink): Arap liderlerin zafer beklentisi, gerçekçi risk analizini bloke etti.
• İsrail'de "Varoluşsal Tehdit" Algısı: Topyekûn seferberlik moral üstünlük sağladı.

Sonuç: Tarihin Kısa Ancak Ağır Mirası

Altı Gün Savaşı, askeri tarihte "asimetrik zafer" örneği olarak incelenirken, siyasi sonuçları itibarıyla kronik bir krizin başlangıcıdır. BMGK 242 kararının uygulanamaması, Oslo Süreci'nin çöküşü ve günümüzdeki şiddet sarmalı, 1967'nin çözülmemiş mirasının tezahürleridir. Savaşın en trajik paradoksu ise şudur: Askeri açıdan mutlak zafer kazanan taraf, siyasi açıdan kalıcı güvenlikten feragat etmiştir.

Kaynakça (Önerilen Okumalar)

1. Oren, M. B. (2002). Six Days of War: June 1967 and the Making of the Modern Middle East. Oxford University Press.
2. Morris, B. (2001). *Righteous Victims: A History of the Zionist-Arab Conflict, 1881-2001*. Vintage.
3. Segev, T. (2007). 1967: Israel, the War, and the Year that Transformed the Middle East. Metropolitan Books.
4. UN Security Council Resolution 242 (1967). The Withdrawal Clause.
5. Rabinovich, A. (2004). The Yom Kippur War: The Epic Encounter That Transformed the Middle East. Schocken Books.